نخستین همایش بین‌المللی طب حکمت‌بنیان در روزهای ۲۲ و ۲۳ دی ۱۴۰۱ با حضور متخصصان علوم پزشکی و مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی با هدف ارتقای مدیریت بیمارستانی با حضور متخصصان برجسته بین‌المللی و ملی در حوزه بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و علوم انسانی در بیمارستان فرهیختگان دانشگاه آزاد برگزار شد. در حاشیه این همایش دانشنامه حکمت‌بنیان در جلدهای متعدد با عناوین حکمت و اخلاق، کتاب دره التاج و طب حکمت‌بنیان رو‌نمایی شد.
طبابت را لباس حکمت بدانید
در ابتدای این همایش پیامی از سوی دکتر علی‌اکبر ولایتی، رئیس هیات‌موسس و هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی از سوی مجری همایش قرائت شد. در بخشی از این پیام آمده است: «تاریخ پزشکی در ایران به قدمت تاریخ ملت بزرگ ایران است و در تاریخ اسطوره‌ای ایران، زال پدر رستم با سیمرغ که یک تعبیر از آن «سیمرغ» به‌معنای مرغ طبیب است ارتباط داشت. در حفاری‌های شهر سوخته زابل، جمجمه‌ای یافتند که در یکی از آنها چشم مصنوعی استفاده شده بود و در دیگری جمجمه بیماری بود که آبسه درون مغزی داشت و جراحان آن زمان در ایران جمجمه او را سوراخ کرده و چرک را خارج کردند و سوراخ ایجاد شده در جمجمه را با سرب پوشانده بودند که این اتفاق مهم ۵ هزار سال قبل در ایران محقق شد. تنوع اقلیم، انواع دارو‌های گیاهی‌ای که ایرانیان برای اولین‌بار از آنان بهره بردند، تنوع گیاهان ایرانی با حدود ۸ هزار نوع که حدود ۱۷۰۰ مورد آن دارویی است و در هیچ جای دیگر دنیا به وسعت خاک ایران این تعداد گیاهان دارویی یافت نمی‌شود، لذا بیش از هر بخش دیگر پزشکی، داروسازی در ایران توسعه‌یافته و مشاهده می‌کنیم در جندی‌شاپور اساتید داروسازی عمدتا ایرانی بودند. تاریخ طب ایران یکی از پرافتخار‌ترین بخش تاریخ علمی کشور است و بی‌تردید به‌لحاظ تعداد پزشکان، کیفیت کار، نوآوری، سطح علمی و… ازجمله بالا‌ترین جایگاه در میان ملل صاحب‌نام عالم می‌باشد.» دکتر ولایتی در پیام خود با تاکید بر سابقه تاریخی طب در تمدن اسلامی، تصریح کرد: «قریب ۱۴ هزار کتاب متن پزشکی در تاریخ تمدن اسلام به‌وجود آمده که بخش اعظم آن متعلق به ایرانیان است و ما نیز با تاسی از گذشتگان خود، می‌بایست طبابت را مترادف با حکمت بدانیم و ان‌شاءالله در تحولات آموزشی، طبیبان ما، طبابت را لباس حکمت بدانند تا وجهه طبیب ایرانی همچون علی ابن ربن طبوی، محمد ابن زکریای رازی، علی ابن عباس اهوازی، شیخ‌الرئیس ابو‌علی سینا، ابوالحسن طبری، ابن ماهر شیرازی، ابن مردویه اصفهانی، سیداسماعیل جورجانی، عقیل خراسانی، زین‌العطار شیرازی، حکیم مومن تنکابنی و… بار دیگر زینت‌بخش عرصه پزشکی جهانی شود. امامین انقلاب اسلامی رهبرانی حکیم و فرزانه بوده و هستند و تاکید رهبر‌معظم‌انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مد‌ظله العالی)، در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی ایران، به دو مقوله «علم و پژوهش» و «معنویت و اخلاق» دوشادوش و در کنار یکدیگر، از حکمت آن مرد بزرگ و همچنین مسئولیت خطیر دست‌اندرکاران حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در تعمیق گفتمان‌های حکمت‌محور که بر مبانی اندیشه‌های بلند اسلامی استوار است، حکایت دارد.» رئیس هیات‌امنا و هیات‌موسس دانشگاه آزاد هدف از همایش بین‌المللی طب حکمت‌بنیان را بستر‌سازی برای احیای یک گفتمان مهم و کلیدی در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران یعنی «طب حکمت‌بنیان است» عنوان و خاطرنشان کرد: «امیدواریم به فضل و توفیق الهی، در این نشست بتوانیم مبانی طب حکمت‌بنیان را معرفی و بازشناسی کنیم تا بر آن پایه و بنیان، اندیشه‌های نو مجال ظهور یابند و زمینه برای بهره‌مندی تمدن نوین اسلامی از این گمشده تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران فراهم آید. لازم می‌دانم سپاس صمیمانه خود را به همکاران سخت‌کوشم در وزارت محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و به‌ویژه مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی سل و بیماری‌های ریوی مرحوم دکتر مسیح دانشوری که سال‌ها در این حوزه، به بستر‌سازی و تبیین نظریات و تهیه مقدمات گفتمان‌سازی طب حکمت‌بنیان همت گماشته‌اند، تقدیم دارم.»
افراد تصمیم‌گیر در زمینه طب باید به حکمت توجه کنند
حمید‌رضا جماعتی، دبیر همایش نخستین کنگره بین‌المللی طب حکمت‌بنیان با خیر‌مقدم به میهمانان و تبریک ولادت حضرت زهرا(س) گفت: «طب مدرن براساس تشخیص درمان و فعالیت پزشکان، پرستاران و دیگر کادر درمان است؛ هرچند حکمت در برابر سخن مطابق حق، علم، فلسفه و عدل است و افراد تصمیم‌گیر در زمینه طب باید به حکمت توجه کنند.» وی با بیان اینکه توجه به صفای ذهن در دستیابی به حکمت موثر است، افزود: «قدرت بر حاضر کردن محفوظات، زیرکی و دیگر قابلیت هامی‌تواند در دستیابی به حکمت موثر باشد.» به گفته جماعتی، کارایی و ایجاد طب حکمت‌بنیان در مراکز درمانی بسیار عالی و در ارتقای طب مدرن و معنویات کمک می‌کند و امیدواریم بتوان این مهم را در مراکز درمانی ایجاد کرد. ناصر سیم‌فروش، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی در این همایش گفت: «تمسک به قرآن و اهل‌بیت حکمت به‌دنبال دارد. طب همگن و توان علمی بانوان برای طبابت در طول تاریخ ثابت شده است، اما در کشورهای عقب نگه‌داشته شده شاهد مردسالاری در بخش درمان، عدم‌حمایت کافی جامعه و عدم‌تحقیق زنان برای یافتن پزشکان متبحر زن و… از دیگر نارسایی‌ها در فعالیت پزشکان زن است.» وی افزود: «براساس مطالعات انجام شده زنان توانایی بالایی در طبابت داشته و در کنار اداره خانواده همچون مردان در مراکز درمان فعالیت دارند. باید بتوان شرایط اشتغال زنان به شکل نیمه‌وقت را برای فعالیت‌های آنها در خانه و خانواده افزایش داد.» سیم‌فروش ادامه داد: «در ابتدای آموزش به زنان شاهد خلاف طرز تفکر ارجایی و عدم‌احترام به زنان بودیم اما در جمهوری اسلامی ثابت شد که زنان در رشته زنان و زایمان، چشم‌پزشکی و جراحی عمومی به شکل ارزنده به فعالیت می‌پردازند.» عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: «باید شرایط کار نیمه‌وقت و حقوق مطابق مردان را برای زنان ایجاد کرد، چون این اقدام سرمایه‌گذاری در زمینه خانواده و جمعیت است.»
دلیل پزشکی مورد استقبال علما و فیلسوفان معتبر اسلامی قرار گرفته است
نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزشوپرورش در نخستین همایش بین‌المللی طب حکمت‌بنیان گفت: «ارسطو هدف دو علم سیاست و پزشکی را طلب خیر می‌دانست.» وی افزود: «به باور وی سیاست در پی خیر کلی است در‌حالی‌که پزشکی در پی خیر جزئی است. اگر سیاست با ایده خیر سر و کار دارد، پزشکی به خود تندرستی یعنی به ماهیت یا ذات آن می‌پردازد. ارسطو در پزشکی از تمثیل دریانوردی استفاده می‌کرد و بر این باور بود که فن پزشکی همچون دریانوردی مستقیم با موقعیت فرد بیمار سر و کار دارد. یعنی پیش از آغاز به درمان باید به موقعیت و مختصات کلی طبیعت فرد و طبیعت فرد چونان یک کل توجه داشت. به باور ارسطو، پزشکان باید همواره به بررسی کل اندام انسان بپردازند، مثلا متخصصی چون چشم‌پزشک به شناخت کلی جسم انسان نیازمند است.» ادهم تصریح کرد: «بهره‌گیری از الگوی آموزش پزشکی ارسطو در آموزش نه در خود یونان، بلکه در سرزمینی که پناهگاه اندیشه‌های فلسفی نوآور شمرده می‌شد، یعنی ایران دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی محقق شد.» دبیرکل شورای عالی آموزشوپرورش ادامه داد: «استادان مراکز علمی و آموزشی رها، ادسا و نصیبین و دانشگاه بزرگ جندی‌شاپور چنین نگاهی به آموزش پزشکی داشتند. همین اندیشه، در دوران اسلامی با تقویت در ساختار و منظومه فکری پیشرو اندیشه‌های اسلامی تقویت شد و به دارالحکمه بغداد انتقال یافت و در آموزش پزشکی در دوران اسلامی نهادینه شد.» ادهم اضافه کرد: «در این شیوه آموزش، دینداری نفوس دانشجویان را به پذیرش حکمت و طلب فضایل و رسیدن به سعادت انسانی از راه اندیشه درست و سنجش صحیح آماده می‌سازد. این نظر بی‌گمان با آموزه‌های فارابی درباره بایستگی و وجوب آموزش دینی به جوانان و پیش‌شرط بودن تربیت دینی برای مطالعه اخلاق فلسفی مناسبت دارد و ریشه‌های نظری آن را تا اخلاق نیکوماخوس ارسطو می‌توان پی‌گرفت.» وی گفت: «با توجه به اینکه جسم و بدن انسانی در مکتب اسلام امانت الهی است و سلامت روح به همت جسم وابسته است، لذا حفظ الصحه و تلاش برای سلامتی و بهداشت بدن در اولویت قرار دارد و به همین دلیل پزشکی مورد استقبال علما و فیلسوفان معتبر اسلامی قرار گرفته و دستاوردهای بزرگی را در تاریخ به ارمغان آورده است.»
ساحت‌های حکمت در سلامت انسان اثرگذار است
عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی نیز در پیامی ویدئویی به همایش طب حکمت‌بنیان اظهار کرد: «دکتر ولایتی سال‌هاست دغدغه حکمی‌سازی علوم را داشتند و دارند و در این زمینه گام‌های اساسی برداشته‌اند.» وی با اشاره به نسبت حکمت و سلامت گفت: «حکمت واژه‌ای ایرانی اسلامی است و معادلی در زبان‌های دیگر ندارد. حکمت سه ساحت بینش، منش و کنش دارد که بر سلامت تاثیر می‌گذارد.»
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد گفت: «حکمت در ساحت بینش علم و عقل و فهم است. طبیبان هر شناخت و معرفتی نسبت به انسان داشته باشند در سلامت تاثیر‌گذار است. یعنی گستره بیماری انسانی سلولی با انسان سلولی و روحی متفاوت است. اگر انسان را مجموعه سلول‌ها بدانیم یا انسان را مجموعه‌ای از سلول‌ها و روح بدانیم با هم متفاوت است، این‌گونه هویت انسان هویت ملکی و ملکوتی پیدا می‌کند. چنین شناختی از انسان در گستره سلامت و بیماری‌اش تفاوت پیدا می‌کند. همچنان‌که شناخت طب جسمی لازم است، شناخت طب روحانی نیز نیاز است.»
خسروپناه ادامه داد: «حکمت در ساحت منش فضایل اخلاقی است، اخلاص و خردگرایی، بصیرت و غیرت که در مفاهیم قرآنی وجود دارند ساحت منش حکمت است. تفاوت طبیب حکیم با غیرحکیم در این زمینه آشکار است. طبیب غیرحکیم دنبال درآمد و پول درآوردن است، ولی طبیب حکیم فضیلت‌محور است و دغدغه دین و دنیا دارد.»
وی بیان کرد: «ساحت سوم ساحت کنشی است که شامل مردم‌داری و حکمرانی عادلانه است، باید حکمرانی سلامت در راستای منافع مردم داشته باشیم، اگر طب با ساحت کنشی حکمت پیوند برقرار کند، دغدغه مردم در اولویت قرار می‌گیرد. اگر طبابت به اختاپوس طب تبدیل شود باید بدانیم که طب از حکمت فاصله گرفته است. این‌گونه سیاستگذاری و مقررات‌گذاری به‌گونه‌ای خواهد بود که نفع عده‌ای را دربرخواهد داشت.»
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد تصریح کرد: «حکمت علم نافع مبتنی‌بر عقلانیت است که بر طب و طبیب اثر می‌گذارد، از قدیم به طبیب حکیم، چون دانش طب را برای سلامت همه‌جانبه مردم دنبال می‌کردند.»
کاهش آسیب‌ها کاربرد حکمت در تعامل با نظام سلامت است
حسن بنیانیان، مشاور فرهنگی رئیس دانشگاه آزاد در این همایش گفت: «اختلال و عدم‌توازن در تعامل و توجه بین عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را شاهد هستیم. ازجمله موضوعاتی که در این زمینه مورد توجه است توسعه و تعمیق اجتناب‌ناپذیر اطلاعات و دانش جدید در عرصه‌های مختلف زندگی است.»
وی افزود: «حکمت وقتی به معنای علم با ارزش است که توام با عمل باشد یا دانشی که آدمی به کمک آن افعالش را از روی تدبیر و اتقان انجام می‌دهد یا به معنای رسیدن به حقیقت به‌وسیله علوم عقل است.»
بنیانیان ادامه داد: «می‌توان هر نوع تدبیر برای کاهش آسیب‌های تخصص‌گرایی در نظام سلامتی افزایش آثار مثبت این پدیده را در تحولات فرهنگی عمومی کاربرد حکمت در تعامل نظام سلامتی فرهنگ عمومی دانست.»
به گفته وی شناسایی و چاره‌اندیشی ناهماهنگی‌ها می‌تواند نقش موثر در افزایش کارایی نظام سلامت جامعه داشته باشد.
بنیانیان افزود: «پزشکی و پرستاری کشور به‌عنوان ابزاری برای کاهش نواقص در تشریح رابطه دین و فرهنگ با نظام سلامت گامی مقدماتی برداشته است.»
چه مقالاتی در همایش بین‌المللی طب حکمت‌بنیان ارائه شد؟
در این همایش، مقالات متعددی با عناوین مختلف از سوی متخصصان امر ارائه شد. در روز ابتدایی این همایش مبانی نظری طب حکمت‌بنیان با نگرش به سوابق آن در تاریخ و ادبیات علم طب در ایران با ارائه حسن امین‌لو، گفت‌وگوی بین اخلاق زیستی سکولار و دینی و پاسخ اسلام با ارائه عبدالعزیز ساشا دینا، فواید حکمت پزشکی همگن در ارتقای نظام سلامت با ارائه ناصر سیم‌فروش، تاملی در مفهوم حکمت در قرآن و بیان نمونه‌ای از نسبت حکمت و طبابت در قرآن با ارائه حسن بلخاری، استقرار حکمت در تعامل نظام به سلامت و فرهنگ عمومی با ارائه حسن بنیانیان، اخلاق پزشکی در منابع طب ایرانی با ارائه نفیسه حسینی‌یکتا، بررسی نظام آموزشی و سنجش طب حکمت‌بنیان در تاریخ ایران با ارائه مهدی نوید ادهم، روش تحقیق در طب حکمت‌بنیان با ارائه حمید سوری، جایگاه حکمت علمی در رفتار و درمانگران با ارائه مهرداد کریمی، اخلاق معنویت و آموزش با ارائه لیلا افشار، نقش جایگزینی مدیریت طب حکمت‌بنیان با مدیریت مدرن بیمارستانی و اثرات آن در بهبود کیفیت با ارائه محمد ورهرام مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت.
در دومین روز همایش درهم‌تنیدگی حکمت و پزشکی از سوی حامد آرضایی، دین و سلامت از سوی هارولد کویینگ، نگاه کمی در مراقبت‌های ویژه و بیماران بدحال از سوی محمدرضا هاشمیان، الگوهای فکری و نظریه پزشکان ایرانی پیش از اسلام در حوزه اخلاق پزشکی از سوی ایمان نوروزی، جلوه‌های هنری و عرفانی در معماری بیمارستان حکمت‌بنیان از سوی عبدالحمید نقره‌کار، حکمت و معرفت در شعر فارسی از سوی امیر اسماعیل‌آذر، نقش سلامت دیجیتال در طب حکمت‌بنیان از سوی سید‌مهدی حسینی و مقایسه دو روش گزارش‌دهی داوطلبانه حکمی و ابزار جهانی در شناسایی حوادث ناگوار بیمارستانی ارائه شد.
منبع:فرهیختگان
