دانشگاه آزاد چند سالی است که با استفاده از اندوخته‌های تحصیلی و آموزشی خود فرصتی را ایجاد کرده که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مختلف تجربه‌ای از اشتغال در یک زمینه شغلی متناسب با تحصیلات خود را در حین تحصیل یا بعد از فراغت از تحصیل کسب کنند. این اقدام که از آن به‌عنوان طرح کاربنیان یاد می‌شود فرصت درآمدزایی از روش‌های غیرشهریه را نیز برای واحدهای مختلف مهیا کرده است. یکی از نمودهای عینی و موفق این مدل را می‌توان در واحد قائمشهر دید که با یک برنامه عملی و اجرای درست طرح کاربنیان توانسته از تولید ماهیان خاویاری سالانه دوونیم میلیارد تومان درآمد کسب کند. دانشکده کشاورزی واحد قائمشهر یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین دانشکده‌های کشاورزی کشور است؛ رشته‌های مهندسی کشاورزی، امور دامی، شیلات، محیط‌زیست و بیولوژی را دارد. این دانشکده ۱۶ هکتاری درون خود سایت‌ها و قسمت‌های مختلف مانند استخر پرورش ماهی را جای داده که امروز یکی از منابع درآمدی این واحد شده است. جزئیات اجرای طرح کاربنیان واحد قائمشهر را در گفت‌وگو با مجتبی کشاورز، عضو هیات‌علمی رشته شیلات دانشگاه آزاد واحد قائمشهر و مسئول حوضچه پرورش ماهی این واحد بررسی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
سود خالص ۲٫۵ میلیاردی از حوضچه ماهی‌ها
مجتبی کشاورز، مسئول حوضچه پرورش ماهی دانشگاه آزاد واحد قائمشهر درخصوص چگونگی شروع به کار این فعالیت در قالب دانشکده مهارتی عنوان کرد: «استخر و حوضچه پرورش دانشگاه ۱۵ سال است که ساخته شده؛ اما در این مدت به‌صورت دقیق فعالیتی در آن انجام نشده بود. به بیان ساده اقداماتی در آن انجام شده اما سود و زیاد این بخش به‌صورت کلی مشخص نبود و اقدامات انجام‌شده حساب و کتاب دقیقی نداشتند. برخی امکانات مانند وجود حوضچه‌های بتنی و خاکی در واحد قائمشهر وجود داشت که به‌صورت نیمه‌تعطیل درآمده بودند. با رضایت رئیس واحد، مسئولیت رسیدگی به شرایط این حوضچه‌ها از فروردین‌ماه سال ۱۴۰۰ به من واگذار شد. پس از ۶ ماه فعالیت و انجام برخی از کارها عنوان و پست رسمی مدیریت استخر ماهی و سمت این بخش به نام بنده صادر شد. در همان زمان پرورش ماهیان گرمآبی مانند کپور با تراکم بالا و با حداکثر ظرفیت و پرورش ماهیان خاویاری در دستورکار قرار گرفت و انواع این ماهی‌ها نیز تولید شدند. پس از پرورش یک دوره‌ای ماهیان خاویاری و استفاده از سود حاصل از فروش آنها اقدام به خرید دور دوم ماهیان خاویاری شده است.»
او در ادامه افزود: «درصدد تهیه «پوشش‌های پلاستیکی ژئوممبران» هستیم تا از ظرفیت حوضچه‌های خاکی نیز برای تولید و پرورش ماهیان خاویاری استفاده شود. حوضچه‌های بتنی واحد نیز بزرگ نیستند و تنها ۳۰۰ متر مربع مساحت دارند. به بیان دیگر در این واحد تنها ۶ حوضچه ۵۰ مترمربعی بتنی وجود دارد. حوضچه‌های خاکی نیز به مساحت یک هکتار مورد استفاده قرار گرفته‌اند. با این همه از همین فضای کوچک سالی دوونیم میلیارد تومان سود خالص کسب شده است.»
عضو هیات‌علمی رشته شیلات دانشگاه آزاد واحد قائمشهر با بیان اینکه درحال افزایش توان حوضچه‌های دانشگاه هستیم گفت: «زمانی که حوضچه‌ها به من واگذار شد تنها ۶۸ عدد ماهی خاویاری درحال پرورش بود که همان تعداد نیز به علت رسیدگی درست دچار سوءتغذیه شده بودند. با تلاش بسیار این تعداد ماهی درست پرورش پیدا کردند و پس از رسیدن به وزن ۸۰۰ کیلو، با یک رایزنی درست به یکی از کشورهای اروپایی فروخته شدند و با سود حاصل از فروش همان ماهی‌ها، ظرفیت حوضچه‌های ماهی تکمیل شد.»
کشاورز ادامه داد: «پس از گذشت ۲ سال از آغاز فعالیت این استخرها، امروز حدود ۱۰ تن ماهی خاویاری و ۱۲ تن ماهی گرمآبی در آن پرورش داده می‌شود. در نتیجه این اقدامات در سال گذشته بچه‌ماهی ۸۰۰ گرمی خریداری شد که درحال حاضر هر کدام به وزن بیش از ۶ کیلوگرم رسیده‌اند. در روز اول آغاز کار در استخر ماهی واحد، تنها ۲۰۰ کیلو ماهی خاویاری تولید شد که این مقدار امروز به ۶ تن رسیده که در آخرین مرحله رشد وزن آن به ۱۰ تن نیز خواهد رسید.»
مسئول حوضچه پرورش ماهی دانشگاه آزاد واحد قائمشهر درباره میزان سود مالی این کار اظهار کرد: «امروز قیمت ماهی خاویاری در کشور کیلویی ۴۰۰ هزار تومان است که با حساب ۱۵۰ هزار تومان هزینه تولید برای هر کیلو بیش از ۵۰ درصد سود خالص برای تولید‌کننده دارد. اگر ۱۰ تن ماهی خاویار پرورشی حدود ۴ میلیارد تومان فروخته شود حدود دوونیم میلیارد تومان سود خالص برای دانشگاه خواهد داشت. چشم‌انداز رئیس دانشگاه آزاد واحد قائمشهر تولید سالانه ۱۰۰ تن گوشت ماهی است تا بتوان از این روش ۴۰ میلیارد کسب کرد که ۲۵ میلیارد تومان آن سود خالص باشد.»
او با بیان اینکه ایران پس از کشور روسیه در پرورش ماهیان خاویاری پیشگام است. در توضیح مراحل رشد و پرورش ماهی خاویاری اظهار کرد: «ماهیان خاویاری پس از گذشت از مرحله تخم‌ریزی باید به مرحله رشد برسند که این مدت ۸ سال زمان می‌برد. در نتیجه پرورش این نوع از ماهیان با تخم‌ریزی آغاز نمی‌شود. این رشته را باید به‌صورت کاملا عملی آموزش داد و هر مرحله از آن نیاز به دانش عملی زیادی دارد. در نتیجه همین اقدامات امروز واحد قائمشهر به‌عنوان قطب پرورش ماهیان خاویاری کشور شناخته می‌شود. درحال حاضر به غیر من ۲ نفر دیگر نیز به‌صورت شیفت ۲۴ساعته در این استخر فعالیت دارند و هرکدام از دانشجویان که هر زمان نیاز به کار باشد در استخر حاضر می‌شوند.»
آموزش عملی حلقه گمشده دانشگاه‌هاست
او بیان کرد: «کلاس‌های دروسی که تدریس آنها به عهده من است در کنار همین حوضچه‌ها تدریس می‌شود و دانشجویان به صورت پاره‌وقت و در قالب آموزش به امور حوضچه‌ها رسیدگی می‌کنند. برگزاری کلاس‌ها به‌صورت عملی و کنار استخر ماهی باعث شده تا اشتیاقی در بین دانشجویان ایجاد شود که حتی خارج از ساعت کلاس درس نیز به کارهای استخر ماهی رسیدگی کنند. همین امر باعث شده تا دانشجویان به‌صورت عملی کارهای مربوطه را بیاموزند و ایده‌پردازی داشته باشند. درحال حاضر هرکدام از این دانشجویان برای خود یک کارشناس توانا در حوزه شیلات شده‌اند.»
کشاورز در پاسخ به این سوال که پس از برگزاری کلاس‌های درس در کنار استخر ماهی و آموزش عملی دروس به دانشجویان چه تفاوتی برای دانشجویان حاصل شده، توضیح داد: «با توجه به اینکه آموزش امروز دانشگاهی کشور به‌صورت تئوری است و در برخی مواقع همان مباحث تئوری نیز خیلی به‌روز نیستند دانشجویان مطلب کارآمدی را در زمان تحصیل فرا نمی‌گیرند. این اشکال تدریس در زمان تدریس خودم نیز وجود داشت و عاملی شده بود که من برای آموزش عملی و فراگیری درست و اصولی مباحث درسی مشغول به فعالیت در کار پرورش ماهی شوم. در این زمان به‌صورت عملی در کنار پرورش‌دهندگان ماهی کارآموزی کرده‌ام. در مدت ۶ سال به‌صورت مداوم زمان تحصیل در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد ۲ ماه فروردین و اردیبهشت به‌صورت مداوم به پرورش ماهی سفید در کنار پرورش‌دهندگان مشغول بودم. همین اتفاق باعث شد تا امروز در رشته شیلات بتوانم بهتر عمل کنم. براساس همین تجربه کاری مصمم شدم تا دانشجویان خودم را نیز به‌صورت عملی آموزش دهم.»
مسئول حوضچه پرورش ماهی دانشگاه آزاد واحد قائمشهر در ادامه افزود: «اگر تنها به آموزش تئوری بسنده شده بود دانشجویان تنها در حد آموزش چند کتاب تئوری به‌صورت اجباری باید بسنده می‌کردند. ولی این نوع آموزش باعث شده تا امروز تک‌تک فارغ‌التحصیلان رشته شیلات از این واحد کارشناس توانایی در این حوزه باشند و زمانی که هر شرکت یا تولیدکننده‌ای از دانشگاه درخواست کارشناس کند با خیال راحت این افراد به این صنایع و کارآفرینان معرفی می‌شوند.»
افزایش آموزش عملی می‌تواند چرخه علمی رشته‌ها را تقویت کند
او با تاکید بر اینکه بسیاری از مدیران و معاونان سازمان مرکزی از حوضچه‌های پرورش ماهی بازدید کرده‌اند، خاطرنشان کرد: «متاسفانه رشته شیلات مخاطب خود را در بسیاری از واحدهای استان از قبیل جویبار، ساری، بابل و سوادکوه از دست داده و امروز این رشته در این واحدها دانشجو ندارد. با این همه واحد قائمشهر هنوز در ۳ مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری حدود ۴۰ نفر به‌صورت سالانه جذب دانشجو دارد. با توجه به اقدامات آموزشی که امروز در این واحد انجام می‌شود این افراد پس از فارغ‌التحصیلی کارشناس کارآزموده رشته هستند که با در نظر گرفتن کمبود کارشناس شیلات در کشور فارغ‌التحصیلان از نظر شغلی دغدغه ندارند. به بیان خلاصه امروز آموزش عملی حلقه گمشده تدریس دانشگاهی کشور است و با یک اقدام ساده می‌توان فارغ‌التحصیلان توانا داشت. باید امروز آموزش تئوری را در برخی از رشته‌ها از ۹۰ درصد به ۵ درصد کاهش داد تا یک چرخه درست علمی ایجاد شود.»
تغییر در هر بخش دانشگاه یعنی تغییر در همه مسیر تولید ماهی
کشاورز با بیان اینکه بسیاری از اقدامات دانشگاهی بسته به تغییر مدیران متوقف می‌شود؛ عنوان کرد: «ممکن است پس از تغییر هر مدیر روند کاری امروز استخر ماهی کاملا تغییر کند. برای مثال قبل از شروع پرورش ماهیان خاویاری در واحد مشغول به پرورش ماهیان گرمآبی بودیم. بسته به برخی از مشکلات مدتی از این کار فاصله گرفته شد و همه مسیرهای طی‌شده در مدت ۲ سال به‌صورت کلی درحال نابود شدن بود. در همین زمان و با آغاز مجدد پرورش ماهیان خاویاری رشته شیلات دوباره در واحد جان تازه گرفت. به بیان دیگر، برای اقدامات اینچنینی نیاز به یک فرد پای کار است تا بتواند این نوع کارها را پیش ببرد. شاید تنها اسم من به‌عنوان مسئول استخر پرورش ماهی مطرح شود؛ اما یک تیم حرفه‌ای پشت این اقدام قرار گرفته است.»
عضو هیات‌علمی رشته شیلات دانشگاه آزاد واحد قائمشهر در پاسخ به سوال اینکه آیا سبک مدیریت خاصی برای مدیریت استخر ماهی داشتید. گفت: «به عقیده من اگر شخصی در دانشگاه می‌خواهد اقدام به فعالیت‌های اقتصادی کند باید خارج از فضای دانشگاه تجربه کسب‌وکار اقتصادی را داشته باشد تا بتواند از کمترین فرصت‌های دانشگاه بهترین نتایج اقتصادی را کسب کند. این فرد صاحب ایده اقتصادی است و در بسیاری از مواقع نتایج بهتری نسبت به فردی می‌گیرد که تصورش از مدیریت کت و شلوار پوشیدن است و تنها به‌عنوان مدیریت بسنده کرده‌است. برای مثال همین تجربه کسب‌وکار خارج دانشگاه باعث شد که در فروش اولین دوره ماهیان خاویاری به دنبال فروش به یک تاجر خارجی باشیم و در نتیجه سود بیشتری کسب شود. به بیان خلاصه؛ امروز مدیران دانشگاه باید مهارت‌های کسب‌وکار را به‌درستی بدانند و از فنون آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند در اقدامات تولیدی که زیر فعالیت‌های دانشگاه انجام می‌شود درست عمل کنند.»
او در ادامه اقدامات کسب‌وکاری که در این واحد انجام شده، اظهار کرد: «برای استفاده بهینه از آب حوضچه‌های ماهی از یک فرد فعال در حوزه تولید گل و گیاه مشورت گرفته شده است. به پیشنهاد این فرد می‌توان از این آب برای پرورش گل‌های ارکیده و رز هلندی بهترین استفاده را کرد. پیش از این، آب مصرفی استخر ماهی تنها برای تولید برنج و شالیزار دانشگاه استفاده می‌شد. برای اقدام درست در زمینه تولید گل‌های تزئینی باید طرح‌های لازم را نوشت و سود و زیان را به‌درستی در نظر گرفت تا یک چرخه درست اقتصادی از پرورش ماهیان را در واحد ایجاد کرد.»
کشاورز ادامه داد: «در واحد برای تاسیس مدرسه مهارتی کشاورزی نوین اقدام شده و در مراحل پایانی کسب مجوز است. اگر مجوز این مدرسه صادر شود فعالیت شیلات نیز زیرمجموعه آن تعریف خواهد شد.»
مسئول استخر ماهی دانشگاه آزاد واحد قائمشهر در توضیح رشته کشاورزی نوین گفت: «در این رشته حلزون آفریقایی، کفشدوزک و دیگر حشرات مفید پرورش پیدا می‌کنند. به بیان دیگر در این رشته اقدامات تازه‌تری از کشاورزی مرسوم انجام می‌شود.»
منبع:فرهیختگان
