یک روز از سالگرد آغاز جنگ روسیه و اوکراین می‌گذرد. یک سالی که هم روسیه و هم اوکراین ناملایمات و چالش‌های مختلفی را پشت‌سر گذاشتند. یکی از حوزه‌هایی که شاید بتوان گفت تاثیر زیادی از جنگ گرفته است، آموزش عالی و حوزه‌های علمی و پژوهشی مختلف بوده است. به‌طورکلی بررسی‌هایی که در دانشگاه کالج لندن روی تاثیر جنگ بر علم و فناوری انجام شده، حکایت از آن دارد که محققان حتی در زمان جنگ هم اهمیت زیادی به حفظ جریان آزاد دانش می‌دهند، اما نکته‌ای که در این بین وجود دارد، تغییر اولویت‌هاست که بسته به شرایط برای کشورهای مختلف ایجاد می‌شود. تغییراتی که حوزه‌های علمی روسیه و اوکراین رخ داده که موجب شده هم دانشگاه‌‌ها و هم دانشجویان بومی و بین‌المللی تحت تاثیر قرار بگیرند.
لهستان جایگزین اوکراین برای دانشجویان بین‌الملل
به گزارش تایمز، جنگ روسیه و اوکراین و نابسامانی‌هایی که در آموزش عالی اوکراین ایجاد کرد، باعث شد دانشجویانی که در این کشور تحصیل می‌کردند، این کشور را ترک کرده و لهستان را به‌عنوان جایگزین قرار دهند. بیشتر دانشجویان بین‌المللی اوکراین را دانشجویان آفریقایی و آسیایی تشکیل می‌دادند و با توجه به اینکه اروپای شرقی نقشی هر‌چند جزئی در آموزش عالی بین‌الملل ایفا می‌کند، به‌دلیل پایین بودن تعداد دانشجویان بومی به فکر استفاده از فرصت ایجاد شده و رونق دانشگاه‌های خود افتاده‌اند. شمار دانشجویان بومی در اروپای شرقی از یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۰ به یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۰ کاهش داشته است. تعداد دانشجویان بین‌المللی لهستان در سال ۲۰۲۰ حدود ۸۴ هزار و ۷۰۰ نفر بود اما در سال ۲۰۲۱ به‌دنبال جنگ روسیه و اوکراین و ورود دانشجویان خارجی به لهستان، شمار آنها به رکورد ۸۹ هزار و ۴۰۰ هزار نفری در سال ۲۰۲۲ رسید. بیش از ۴۰ درصد از این تعداد دانشجوی خارجی از اوکراین وارد لهستان شده بودند. آمارها نشان می‌دهد تعداد دانشجویان آفریقایی و آسیای مرکزی در دانشگاه‌های لهستان رو به افزایش است. جذب دانشجو از ازبکستان نیز از ۳۰۰ به ۳۰۰۰ نفر طی ۵ سال افزایش یافته است. از سال ۲۰۲۰، دانشجویان خارجی ورودی به دانشگاه‌های لهستان علاوه‌بر منطقه اروپای غربی، از هند، پاکستان و بنگلادش را هم دربرگرفت. اما در یک‌سال گذشته، ثبت‌نام و جذب دانشجویان خارجی از ۴۰ کشور رشد داشته که نیمی از آنها خارج از اروپا هستند. اما دانشگاه‌های لهستان برای سال تحصیلی ۲۰۲۳ بیش از آفریقا، روی جذب دانشجو از آسیای جنوب شرقی و اروپای غربی تمرکز کرده‌اند.
آسیب دیدن ۹۱ محقق و ۴ موسسه علمی در اوکراین
به گزارش nature، به‌دنبال جنگ روسیه و اوکراین بسیاری از محققان، آزمایشگاه‌های خود را ترک کردند تا بتوانند در خط مقدم جنگ مبارزه کنند. آمارها حکایت از آن دارد که حدود ۶ هزار محقق که یک‌دهم کل محققان این کشور را تشکیل می‌دهند، این کشور را ترک کردند. حدود ۸۰ درصد این محققان را زنان تشکیل می‌دهند و بخش اعظمی از آنها در‌حال‌حاضر در لهستان و آلمان و مابقی هم در فرانسه، اسپانیا و ایتالیا و ۱۶ کشور دیگر به‌سر می‌برند. بعد از یک‌سال از حمله به اوکراین، جامعه روسیه از جامعه پژوهشی بین‌المللی می‌خواهد نه‌تنها از پژوهشگران و تیم‌های آنها، بلکه از سیستم علمی اوکراین به‌عنوان یک کل حمایت کنند. با وجود اینکه جنگ روسیه و اوکراین هنوز به پایان نرسیده است، باید هم از مهاجران اوکراینی و هم از کسانی که در خانه مانده‌اند، حمایت شود. حدود ۲۷ درصد از ۳۳۴ محقق اوکراینی (قریب‌به ۹۱ محقق) و موسسه آموزش عالی در این جنگ مورد حمله قرار گرفته‌اند؛ چهار موسسه به‌طور کامل ویران شده و ۲۲۸ موسسه هم بدون آسیب باقی مانده‌اند. دو موسسه مشهور فیزیک و فناوری «خارکیف» و بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی با طول موج ۱۰ متری جهان در موسسه نجوم رادیویی در خارکیف، به‌شدت آسیب دیدند. موسسات بین‌المللی و شبکه‌های تحقیقاتی دامنه حمایت‌های خود را گسترش دادند و قرار شد محققان اوکراینی با بودجه کلی ۱۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلاری در ۴۹ پروژه اروپایی Horizon شرکت کنند. علاوه‌بر این در طرح دیگری با سرمایه‌گذاری ۶ میلیون دلاری که از سوی دولت انگلیس در‌نظر گرفته شده، قرار است از فعالیت‌هایی چون همکاری‌های پژوهشی از راه دور و استفاده از فضای آزمایشگاهی برای دانشمندانی که جهت ادامه کار وارد انگلیس شده‌اند، حمایت کند.
بحران پژوهشی اوکراین با مهاجرت چهره‌های علمی
در ماه مارس ۲۰۲۲ بود که یکی از فیزیک‌دانان پلاسما در دانشگاه ملی Taras Shevchenko «کی‌یف» به هلند پرواز کرد. او هم مانند بسیاری دیگر از دانشمندان اوکراینی، خروج از این کشور را ترجیح داد تا بتواند پژوهش و تدریس خود را ادامه دهد. او اغلب سخنرانی‌هایی را به‌طور آنلاین ارائه می‌داد. خرابی‌ها و ویرانی‌های عظیمی که در کشور ایجاد شد، روند مدرن‌سازی سیستم پژوهش را در اوکراین که مشارکت‌های گسترده‌ای را با شرکای اروپایی آغاز کرده بود، کُندتر کرد. دفتر علوم وزارت انرژی آمریکا یکی از سازمان‌هایی است که به دانشمندان پناهنده اوکراینی در تداوم فعالیت‌های علمی کمک کرد. کشورهای همسایه مانند لهستان نیز پناهنده‌های زیادی را از این کشور به خود جذب کرده است. آکادمی علوم لهستان از صدها محقق اوکراینی حمایت کرده است. این در‌حالی است که لهستان در‌حال‌حاضر بزرگ‌ترین شریک پژوهشی اوکراین به‌شمار می‌رود. در‌حال‌حاضر با شرایط ایجاد شده در اوکراین، حوزه‌های علوم و آموزش پایین‌ترین اولویت‌ها را در اختیار دارند، اما بسیاری هنوز امیدوارند که بازسازی‌های پس از جنگ بتواند فرصت لازم را برای اوکراین فراهم کند تا بتواند سیستم علمی خود را بازسازی کرده و همکاری‌های نزدیک‌تری با اروپا و آمریکا برقرار کند.
آزمایشگاه‌های اروپا دچار کمبود متخصص شدند
به گزارش nature، روسیه در حاشیه بیشتر شبکه‌های علمی بین‌المللی قرار دارد و همین امر باعث شده کشورهای غربی بتوانند به بهانه جنگ با اوکراین همکاری‌های خود را با این کشور قطع کنند. اما نمی‌توان نقش مهمی را که در برخی پژوهش‌های جهانی ایفا می‌کند، نادیده گرفت. اقداماتی که در زیرساخت‌های فیزیک در مقیاس بزرگ به‌ویژه در اروپا در دستورکار قرار گرفته ممکن است سال‌ها تحت تاثیر قرار گیرد. سابقه تاریخی روسیه به مثابه یک نیروگاه فیزیک عمل می‌کند و فیزیک در مرکز دیپلماسی علمی این کشور قرار می‌گیرد. اما سازمان‌های فیزیکی جزء سازمان‌هایی هستند که روابط خود را با کشورهای متعدد در پی تهاجم قطع کردند. آزمایشگاه پژوهش‌های فیزیک ذره‌ای اروپا در نزدیکی ژنو سوئیس، همکاری‌ها و قراردادهای خود را با دانشمندان و موسسات روسی به حال تعلیق درآوردند و توافقنامه‌هایی را که با روسیه و متحدان بلاروس در سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد، فسخ کرده است. بنابراین بیشتر دانشمندان وابسته به موسسات این کشورها دیگر قادر به فعالیت در این مرکز نیستند. این قطع ارتباط با روسیه، برخی سازمان‌ها را از نظر مالی تحت تاثیر قرار داده است. به‌عنوان مثال، پروژه لیزر یک‌میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلاری اشعه ایکس الکترون آزاد اروپا (XFEL) توانایی دانشمندان روسی را که محققان از آن برای بررسی خواص ماده استفاده می‌کردند، برای دسترسی به پرتوی پرانرژی تاسیسات به تعویق انداخته است. روسیه طبق معمول ۲۶ درصد از هزینه‌های امسال را پرداخت کرد که درمجموع ۳۷ میلیون یورو را شامل می‌شود، اما برخی از این امر نگرانند که این تصمیم‌گیری ممکن است برای سال آینده اعمال نشود. با قطع همکاری با دانشمندان روسی، بسیاری از آزمایشگاه‌های اروپا دچار کمبود متخصصان روسی به‌ویژه در فناوری شتاب‌دهنده‌ها و رشته‌های مرتبط شدند.
همچنین در پروژه‌های فضایی نیز در‌قالب ماموریت روسی- اروپایی یک‌میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورویی نیز تحت تاثیر قرار گرفت. طبق این پروژه قرار بود پرواز راکت روسی اواخر سال ۲۰۲۲ انجام شود و برای رساندن نخستین مریخ‌نورد اروپا به سطح مریخ از فرودگر طراحی‌شده روسیه استفاده شود. اما آژانس فضایی اروپا (ESA) مشارکت خود را با روسیه آغاز کرد. پروژه ExoMars در‌حال‌حاضر تا ۲۰۲۶ به تاخیر افتاد که حتی انتظار می‌رود تا ۲۰۲۸ هم به تاخیر بیفتد. ESA در‌نظر دارد فرودگر خود را با همکاری ناسا طراحی کند اما آینده ماموریت این فرودگر که تاکنون دو بار به تعویق افتاده، به این بستگی دارد که آیا کشورهای عضو این آژانس برای پوشش طراحی دوباره و نگهداری مریخ‌نورد آماده پرتاب برای چند سال دیگر هزینه کافی پرداخت خواهد کرد.
چالش تحقیقات قطب شمال پس از محدود کردن روسیه
یکی از برجسته‌ترین زمینه‌های همکاری بین دانشمندان روسیه و دیگر کشورها، تحقیقات قطب شمال به‌ویژه در مورد تغییرات آب و هوایی است. قطب شمال حداقل سه برابر سریع‌تر از میانگین جهانی درحال گرم شدن است و روسیه تقریبا نیمی از قطب شمال را به خود اختصاص داده است. شورای قطب شمال که اجلاس اصلی برای همکاری ژئوپلیتیک قطب شمال است، همکاری رسمی خود را در اوایل ماه مارس به حالت تعلیق درآورد. از ۸ عضو این انجمن، ۷ عضو با محدود کردن دامنه همکاری‌های خود با روسیه موافقت کرده‌اند. بسیاری از محققان حوزه قطب شمال به‌ویژه در اروپا مجبور شده‌اند به‌دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی آژانس‌ها یا موسسات مالی، همکاری خود با دانشمندان روسی را به تعلیق درآورند. برخی کارها را می‌توان به‌صورت دورکاری انجام داد. محققان خارج از روسیه قادرند از ماهواره‌های رصد زمین برای کنترل جنبه‌های مختلف تغییرات جهانی مانند آتش‌سوزی‌های سیبری استفاده کنند. اما در مورد اقدامات زمینی، اغلب لازم است تا دقت رشد ماهواره‌ها مورد ارزیابی قرار گیرند. این داده‌ها که معمولا توسط دانشمندان روسی جمع‌آوری می‌شوند، با دانشمندان غیر‌روسی به اشتراک گذاشته نمی‌شود. یکی از دانشمندان موسسه قطبی نروژ معتقد است برای مطالعه اقلیم قطب شمال به داده‌های کلی از قطب شمال نیاز داریم و در‌صورتی‌که نتوانیم این داده‌ها را به‌دست بیاوریم، پژوهش‌ها از کیفیت خوبی برخوردار نخواهد بود.
آموزش در اوکراین کماکان ادامه دارد
به گزارش thepienews با آغاز جنگ، کشورهای همسایه مرزهای خود را روی جنگ‌زده‌های اوکراینی باز کردند. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۸۳ درصد از افراد ۱۸ تا ۲۴ساله اوکراین پیش از شروع جنگ در آموزش عالی ثبت‌نام کرده بودند و با وقوع جنگ هم دانشجویان به‌دنبال راهی بودند تا بتوانند تحصیلات خود را در کشور خود ادامه دهند. اتحادیه دانشجویان اروپا برای تسهیل کار این دانشجویان، با کشورهای همسایه هماهنگ کرد. بسیاری از آنها با روی باز دانشجویان اوکراینی را پذیرا شدند و نیز دولت‌ها، بودجه‌های ویژه‌ای را در اختیار آنها قرار دادند. گروه‌های دانشجویی نیز اقداماتی را برای افزایش بودجه اراسموس برای اوکراینی‌ها انجام دادند. در سال ۲۰۲۲ انجمن دانشگاه‌های اروپا اعلام کرد از ۲۴ کشور اروپایی، ۲۱ کشور میزبانی دانشجویان اوکراینی را پذیرفتند و علاوه‌بر آن یارانه‌ای برای اقامت و برگزاری دوره‌های زبان برای آنها را نیز متقبل شدند. در آلمان مشاوره‌های گسترده‌ای به دانشجویان جنگ‌زده داده شد. در انگلیس، پناهندگان اوکراینی با مزایای ویژه‌ای روبه‌رو بودند، به‌طوری‌که از پرداخت شهریه دانشجویان بین‌الملل به دانشگاه‌های انگلیس منع شدند. موسسات آمریکای شمالی نیز از طرح بورسیه‌ای برای تسهیل حضور دانشجویان اوکراین استفاده کرده است. دانشگاه‌های کانادا هم شهریه‌های دانشگاه را برای آنها رایگان اعلام کرد، اما از سپتامبر به‌دلیل محدودیت‌های ایجاد شده، خروج دانشجویان از اوکراین با محدودیت مواجه شد. آموزش در اوکراین به‌رغم خرابی‌های ایجادشده ادامه دارد. بیش از ۳۰۰۰ موسسه آموزشی، آسیب‌هایی را متحمل شده‌اند و دانشگاه «کی‌یف» تحت بمباران روسیه قرار گرفت.
دردسرهای دانشجویان بین‌المللی در روسیه
با وقوع جنگ، زندگی ۳۱۵ هزار دانشجوی بین‌المللی در روسیه هم تحت تاثیر قرار گرفت. این دانشجویان در مبادلات کوتاه‌مدت به کشورهای دیگر منتقل و برخی از آنها هم مجبور به بازگشت به خانه شدند. در این میان، دانشجویانی که در روسیه باقی مانده بودند، به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی حتی نمی‌توانستند از خانواده‌های خود حواله‌های بانکی دریافت کنند. از این رو شرایط زندگی برای آنها با افزایش هزینه‌ها دشوارتر می‌شد. پروازهای ورودی و خروجی به روسیه هم محدود شده بود. روسیه برای تعدیل اوضاع، با افزایش بودجه‌های دولتی برای دانشجویان بین‌المللی، سعی کرد از آفریقا و به‌ویژه ایران دانشجو جذب کند. حدود یک‌سوم دانشجویان بین‌المللی روسیه به‌طور کامل توسط دولت بودجه دریافت می‌کنند. به‌عنوان مثال دانشگاه‌های روسیه تا ۵ هزار دلار به دانشجویان خارجی برای پیوستن به ارتش اعطا می‌کند.
تسریع گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک
به نظر می‌رسد وقوع جنگ واکنش‌های جهانی را به مساله تغییرات اقلیمی تحت تاثیر قرار داده است. شواهد حکایت از آن دارد که این امر منجر به ایجاد بزرگ‌ترین شوک انرژی در چند دهه اخیر شده است که افزایش قیمت نفت و گاز و تغییر شکل سیستم انرژی جهانی را به دنبال دارد. این امر می‌تواند پیامدهای مثبت و منفی برای گذار به سمت انرژی‌های پاک‌تر را در پی داشته باشد. اروپا به‌طور قابل‌توجهی در سوخت‌های فسیلی به روسیه وابسته است به‌طوری‌که ماهیانه میلیاردها دلار صرف خرید انرژی از این کشور می‌کنند. اتحادیه اروپا واردات ذغال‌سنگ و سایر سوخت‌های فسیلی جامد را از روسیه ممنوع کرده و اقدام دیگر این بود که بیشتر واردات نفت روسیه تنها تا پایان سال ۲۰۲۲ ادامه داشت. باوجود این، چین و هند بیشترین حجم خرید نفت باقی‌مانده را از بازار روسیه به خود اختصاص داده‌اند و روسیه درحال حاضر حجم بیشتری از نفت را پیش از جنگ صادر می‌کند. بسیاری از محققان نگرانند که قیمت‌های بالاتر درباره امنیت انرژی می‌تواند منجر به سرمایه‌گذاری‌ها و یارانه‌های جدید برای سوخت‌های فسیلی شود. بارزترین مثال، نیروگاه ذغال‌سنگ است که در اروپا درحال افزایش است و آلمان، هلند و سایر کشورها که ذخایر گاز طبیعی آنها در فصل زمستان خالی است، با این راهکار خود را برای زمستان آماده کردند. هنوز هم کشورهای اروپایی از این موقعیت به‌عنوان فرصتی برای تسریع گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک استفاده کرده‌اند. آلمان، ایتالیا، هلند و انگلیس طرح‌هایی را برای تسریع تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه داده‌اند.
افزایش ۲۰۰ میلیارد یورویی بودجه پژوهش‌های دفاعی اروپا
بعد از حمله روسیه به اوکراین، نگرانی‌هایی در اروپا شکل گرفت که همین امر باعث شد دولت‌ها بودجه‌های پژوهش‌های دفاعی خود را افزایش دهند. ساخت پهپادهای پرواز در ارتفاع بالا یا شبه‌ماهواره‌ها که هنوز مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، جزء پروژه‌های R&D است که بودجه یک میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلاری ساخت آنها از سوی صندوق دفاع اروپا تامین شده است. سه ماه بعد از جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای اروپایی افزایش ۲۰۰ میلیارد یورویی را برای بودجه‌های دفاعی خود اعلام کردند. در همین زمان، سیاستمداران اتحادیه اروپا استراتژی‌هایی برای تقویت قدرت نظامی خود ارائه دادند تا از این طریق هزینه بیشتری را صرف R&D ساخت مصنوعات دفاعی نسل جدید از پهپادها گرفته تا هوش مصنوعی کنند. تا پیش از این جنگ، اتحادیه اروپا در مسیر صلح و آرامش قدم برمی‌داشت اما سازوکار شاخص بودجه تحقیق و توسعه این اتحادیه به‌گونه‌ای است که آخرین طرح ارائه‌شده یعنی «افق اروپا» پروژه‌ای ۹۵ میلیارد یورویی است که از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ قابل‌اجراست. اما تحقیقات دفاعی در این پروژه جایگاهی ندارد. سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس بالاترین سرمایه‌گذاری روی R&D دفاعی اروپا را در اختیار دارند. فرانسه درحال حاضر بیش از ۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو صرف این حوزه کرده است و بعد از آن، آلمان قرار گرفته است.
دست رد هندی‌ها به مدارک پزشکی از راه دور
به گزارش thepienews، یکی از موضوعاتی که دانشگاه‌های اوکراین را در دنیا معروف کرده، کیفیت آموزش رشته‌های پزشکی آن است به‌طوری که دانشجویان بین‌المللی زیادی از کشورهای مختلف برای تحصیل در دانشگاه‌های این کشور راهی اوکراین می‌شوند. دولت ایرلند و مراکش بعد از جنگ تصمیم گرفت دانشجویان خود را از اوکراین به موسسات خود جذب کند و کشورهایی چون هند نیز که بخش قابل‌توجهی از دانشجویان پزشکی اوکراین را شامل می‌شوند، اعلام کرده است که دانشگاه‌های هند ظرفیت کامل برای پذیرش دانشجویان پزشکی حاضر در اوکراین ندارند. همچنین دولت هند اعلام کرده که مدارک تحصیلی دانشجویان پزشکی که از راه دور در موسسات اوکراینی تحصیل می‌کردند را به رسمیت نمی‌شناسد. دولت دلیل این امر را نداشتن تجربه بالینی این دانشجویان عنوان کرده است و این خبر برای فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی که به‌طور آنلاین تحصیل کرده‌اند، می‌تواند آینده شغلی آنها را به خطر بیندازد.
منبع:فرهیختگان
