سرعت پیشرفت تکنولوژی در دنیا طی دهه‌های اخیر به‌حدی چشمگیر شده که در عمل کشورها وارد یک مسابقه شده‌اند؛ مسابقه‌ای که تنها کافی است تا کشوری فقط برای یک‌سال از آن جا بماند، آن‌وقت است که برای جبران گذشته باید سال‌ها تلاش کند. در این میان قطعا سهم دانشگاه‌ها چه در بعد آموزشی و چه پژوهشی برای به‌روز نگه‌داشتن و حرکت در لبه‌های علم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همین سهم باعث شده امروز دانشگاه‌ها به‌سمت رشته‌های میان‌رشته‌ای حرکت کنند. رشته‌ای که در آن دیگر نیروی انسانی متخصص به‌معنی آنچه امروز وجود دارد، تربیت نمی‌شود و خروجی دانشگاه‌ها نیروهایی هستند که به‌صورت همزمان مهارت‌های لازم چند رشته مختلف را دارند. قطعا نظام آموزش عالی ایران هم در ماراتن علمی شکل‌گرفته امروز دنیا، اگر نتواند خود را به‌روز کرده و همپای تغییرات آینده حرکت کند، در آینده نزدیک با چالش جدی در تامین نیروی انسانی موردنیاز خود روبه‌رو خواهد شد. بابک خلج، رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی‌شریف در نشست «یک‌عمر تجربه؛ از دانشجوی استنفورد تا استاد شریف» با نگاهی به وضعیت دانشگاه‌های دنیا و تغییرات علم در آینده، به الزامات امروز نظام آموزش عالی کشور پرداخته است. در ادامه مشروح این نشست را می‌خوانید.
او با تاکید بر اینکه نیاز به ارتباط بین دانشکده‌های مهندسی و پزشکی در کشور یکی از موضوعات اساسی امروز ما به‌شمار می‌رود، گفت: «این نیاز چالشی برای آینده خواهد بود که اگر روی آن برنامه‌ریزی درستی صورت نگیرد، قطعا در آینده با مشکل مواجه می‌شویم. البته ما در این سال‌ها تلاش‌های زیادی برای ایجاد این ارتباط داشته‌ایم، اما لازم است این تلاش‌ها بیشتر شود. در اصل اقداماتی که تا امروز در این زمینه صورت‌گرفته، بیشتر از سمت خود اساتید و دانشگاه‌ها بوده، درحالی‌که معتقدم ارتباط دانشجویی بین این حوزه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است و باید در این زمینه هم برنامه‌ریزی شود. قدم اول برای برقراری ارتباط بین دانشجویان پزشکی و مهندسی، برگزاری برنامه‌های مشترک بین انجمن‌های علمی این حوزه است تا از این طریق دانشجویان بتوانند با یکدیگر وقت بگذرانند.»
خلج با بیان اینکه پیش از انقلاب از مدرسه سمپاد شدم، تصریح کرد: «با رتبه ۲ وارد دانشگاه صنعتی شریف شدم. انتخاب اول من دانشگاه شریف نبود و برق دانشکده فنی تهران را انتخاب کرده بودم اما اتفاقی در شریف قبول شدم. به هر صورتی که بود من در شریف ماندگار شدم و مسیر زندگی‌ام بسیار تغییر کرد. توانستم در سال ۶۸ از مقطع کارشناسی برق این دانشگاه فارغ‌التحصیل شوم؛ البته از سال‌های ۶۵ و ۶۷ به‌خاطر جنگ در دانشگاه حضور نداشتم اما بعد از آن دوباره روی درس متمرکز شدم. برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به دانشگاه استنفورد رفتم و به‌خاطر دارم که آن برهه سومین دوره‌ای بود که استنفورد از ایران دانشجو می‌گرفت.»
او در همین زمینه افزود: «از آنجا که بسیار عجله داشتم که به ایران برگردم، توانستم مقطع ارشد و دکتری را چهارساله تمام کنم؛ بعد از آن هم چهارسال در سیلیکون‌ولی کار کردم که تجربه بسیار خوبی بود. در همان برهه وارد گروهی استارتاپی شدم، من برای جذب اسپانسر با آنها می‌رفتم و قیمت می‌گذاشتند که باید تا چه حد پول دهند که برای من یک‌میلیون دلار گذاشتند. من در آن استارتاپ حضور داشتم و در سال ۲۰۰۰ ماهی ۱۲ هزار دلار می‌گرفتم و بعد از آن که به شریف آمدم بالاترین حقوقم ۱۲۰ دلار بود. یک سال آنجا معادل ۱۰۰ سال اینجا بود.»
او با اشاره به تفاوت تعریف دانشمند و فناور اظهار داشت: «دانشمند کسی است که به‌دنبال ساینس می‌رود، یعنی می‌خواهد قوانین موجود را کشف کند و دنیا را بشناسند، او قوانینی را خلق نمی‌کند، بلکه قوانین موجود در دنیا را کشف می‌کند اما جایگاه فناور بسیار متفاوت است؛ چراکه فناور قرار نیست چیزی را کشف کند، بلکه به‌دنبال ساخت محصولات جدیدی می‌رود که در گذشته وجود نداشته است. البته او برای این کار باید از آگاهی و دانش استفاده کند که آن هم از دل دانشگاه‌ها بیرون می‌آیند.»
شاید تا ۲۰۴۰ دیگر دانشگاه به‌معنی امروزی وجود نداشته باشد
رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی‌شریف ادامه داد: «در دنیای آینده مشاغلی که با آن سروکار داریم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، یعنی برخلاف گذشته که حوزه‌ها از یکدیگر جدا بودند، شاهد تغییر روند این حوزه و نزدیک شدن بیش‌ازحد حوزه‌های شغلی به یکدیگر خواهیم بود. همین امروز در دانشگاه صنعتی‌شریف پروژه‌هایی داریم که به پزشکی، روانشناسی، علوم انسانی، علوم بانکداری و… مرتبط هستند و این شرایط در آینده گسترده‌تر می‌شود.»
برای تطبیق با تغییرات آینده باید انعطاف‌پذیر باشیم
او با بیان اینکه تاثیری که کرونا در زندگی ما گذاشته باعث تغییر وضعیت در بسیاری از حوزه‌ها شده است، ادامه داد: «امروز دیگر یادگیری محدود به مدرسه و دانشگاه نیست، حتی امروز دانشگاه‌های بزرگ دنیا به این مساله فکر می‌کنند که در سال ۲۰۴۰ اصلا مرکزی به‌عنوان دانشگاه در دنیا وجود خواهد داشت یا خیر؟ یعنی سیر تحولاتی که در حوزه یادگیری در آینده خواهیم داشت، بسیار زیاد است و حتی در حوزه مشاغل هم پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد مشاغلی که امروز افراد با آن سروکار دارند، اصلا وجود نخواهد داشت، یعنی اگر کسی امروز بگوید که می‌خواهد بعد از فارغ‌التحصیلی فلان شغل را داشته باشد، باید به او بگوییم که طرز فکرش بی‌معنی است. دانشجویانی که رتبه‌های بالایی دارند، قطعا اهل برنامه‌ریزی هستند، اما باید حواس‌شان را جمع کنند که این برنامه‌ریزی خیلی محدودکننده نباشد؛ چراکه اصلا چنین روندی دیگر در دنیا جوابگو نخواهد بود که بخواهیم از الان برای شغل ۱۰ سال آینده‌ام آن هم به‌صورت تخصصی برنامه‌ریزی کنیم.»
خلج در توضیح بیشتر این مساله گفت: «آنچه اهمیت دارد این است که باید برای طراحی و برنامه‌ریزی دقیق خیلی وسواس نداشته باشیم و همچنین این آمادگی را درون خودمان ایجاد کنیم که در هر حوزه‌ای به‌حدی انعطاف‌پذیر باشیم که بتوانیم با تغییرات آینده خودمان را تطبیق دهیم. به‌طور مثال اگر می‌خواهید در یک حوزه تخصص برق متمرکز شوید؛ قطعا در آینده فرد تک‌بعدی خواهید شد که قابلیت انعطاف ندارد. این مهم در حوزه پزشکی و دیگر رشته‌ها هم صدق می‌کند و از این رو باید از امروز خود را برای فعالیت در شغل‌های جدید آماده کرد.»
دانشجویان قابلیت خلاقیت‌شان را تقویت کنند
رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به مسیری که قرار است فناوری آینده در دنیا طی کند، بیان داشت: «هرچند با توجه به تغییرات دنیا نمی‌توان خیلی آن را پیش‌بینی کرد، اما واقعیت این است که شاهد تغییرات مهمی در این زمینه خواهیم بود. به‌طور مثال غیر از حوزه کاری ایلان ماسک، سه مجموعه مایکروسافت، گوگل و فیسبوک ذاتا شرکت‌های نرم‌افزاری شناخته می‌شوند و به همین دلیل تصور بسیاری از ورود به این شرکت‌ها این است که حتما باید نرم‌افزار بدانند، البته با فرض اینکه این شرکت‌ها در آینده هم پابرجا باشند، سوال این است که آیا آنها باز هم روی نرم‌افزار کار می‌کنند؟»
او تصریح کرد: «طبق پیش‌بینی‌ها شرایط کاری در سه مجموعه نام‌برده شده هم دچار تغییر می‌شود و آنها در آینده به‌سمت خلاقیت‌هایی می‌روند که به ساخت محصول منجر شود. با توجه به این مسائل موضوع اصلی این است که در هر گروه آزمایشی، دانشجویان باید قابلیت خلاقیت‌شان را تقویت کنند. نکته دیگر اینکه مسیر فناوری‌ها در آینده مساله‌ای است که باید از امروز در همه حوزه‌ها اعم از مهندسی و پزشکی نسبت به آن فکر کنیم تا بتوانیم همگام با آنها حرکت کنیم.»
خلج به نقش فناوری در دنیای پزشکی امروز اشاره کرد و اظهار داشت: «اگر امروز پزشک ما هیچ فناوری‌ای در اختیار نداشته باشد عملا به دوره ابوعلی سینا برمی‌گردد؛ چراکه عملا پزشکان نمی‌توانند در حوزه درمان کاری غیر از آنچه در گذشته می‌شد، انجام دهند. از این رو مسیر حرکت پزشکی در آینده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که باید آن را مدنظر قرار دهیم. قطعا از همین حالا هم مشخص است که برخی حوزه‌های پزشکی در آینده رشد بیشتری خواهد داشت و اتفاقا این حوزه‌ها نیز با حوزه مهندسی در ارتباط هستند. به‌طور مثال امروز بحث گجت‌ها را در دنیا داریم که کارهایی مانند گرفتن ضربان قلب، کلسترول و… را انجام می‌دهد که در آینده این حوزه رشد چشمگیری خواهد داشت. در اصل در آینده به‌سمت پزشکی شخصی‌ساز شده حرکت می‌کنیم که این ظرفیت را به پزشکان می‌دهد که اطلاعات مختلف مربوط به بیماران را به‌صورت روزانه دریافت کنند.»
دانشکده‌های پزشکی و مهندسی به‌سمت دوره‌های مشترک حرکت کنند
رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر اینکه حوزه پزشکی در ۱۰ سال آینده با توجه به تحولاتی که در حوزه پردازش داده صورت می‌گیرد، دستخوش تغییرات جدی می‌شود، افزود: «همین امروز نیز در برخی بیمارستان‌های تخصصی سرطان و… هرچند هزینه بالایی دارد، اما با روش‌های سلولی، درمان‌های خاصی را برای بیمار تجویز می‌شود که این روند در دهه آینده ادامه و توسعه خواهد پیدا کرد، ایده‌آل این است که مثلا تا ۱۰ یا ۱۵ سال آینده دیگر پزشکان، قرصی را تجویز نمی‌کنند، بلکه با تشخیص ژن آدم، داروهای خاص افراد ساخته می‌شود و با این کار مشکلات عوارض داروها از بین می‌رود، اما موضوع اصلی اینکه در این حوزه‌ها، شاهد ارتباط تنگاتنگی بین پزشکی، علوم پایه و مهندسی هستیم.»
او تاکید کرد: «در آینده دیگر پزشکی مانند امروز در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شود و قطعا باید ارتباطی بین مجموعه‌های آموزشی و پژوهشی پزشکی با مهندسی ایجاد شود تا بتوانیم از حیث نیروی انسانی خروجی‌هایی را داشته باشیم که ما را به سطحی از فناوری پزشکی برسانند که ۱۰ سال آینده بتوانیم از آن بهره‌مند شویم؛ در غیر این صورت به معنی واقعی دچار یک خلأ بزرگی شده و مجبور هستیم فناوری‌های جدید پزشکی را از دیگر کشورها وارد کنیم، البته این کار را هم نمی‌توانیم خیلی عملی کنیم؛ چراکه به‌حدی این فناوری‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند که عملا امکان واردات آن وجود ندارد. قطعا باید روی این مساله که آموزش‌وپرورش در دو وزارتخانه علوم و بهداشت جدا شده‌اند، فکر شود البته نه اینکه این دو را با یکدیگر ادغام کنیم، بلکه باید نگاه‌مان این باشد که این دو با یکدیگر ارتباط داشته باشند تا بتوانیم از این طریق درمان‌های نوین را در آینده داشته باشیم. باید به این سمت برویم که دانشکده‌های پزشکی و مهندسی با یکدیگر دوره‌های مشترکی را برگزار کنند.»
خلج به حوزه علوم داده اشاره کرد و بیان داشت: «یکی از نکات مهم درباره حوزه علوم داده این است که تا امروز تمرکز این بخش روی داده‌های اینترنت مانند تصویر، ویدئو و صوت بوده اما به‌نظر می‌رسد در آینده این حوزه علاوه‌بر داده‌های اینترنتی، بر حوزه اینترنت اشیا و داده‌های واقعی به معنی داده‌های پزشکی، کارخانه‌ها، انسان‌ها و… هم متمرکز می‌شود. نکته دیگر اینکه امروز در حوزه علوم سیاسی، اقتصاد، روان‌شناختی و… هم حجم بالایی از داده‌ها را داریم که با حوزه مهندسی و پزشکی هم در ارتباط هستند و قطعا ما در آینده نیازمند پلتفرم‌هایی هستیم تا این داده‌ها را به یکدیگر مرتبط کنند. یکی از مشکلات امروز دنیا آن است، خلأ نیروی انسانی چندوجهی است، به‌عبارت‌دیگر امروز افراد بیشتر به‌صورت تخصصی فعالیت می‌کنند و در چنین شرایطی افرادی که چندوجهی باشند، اثرگذاری بیشتری در دنیا خواهند داشت.»
بودجه دانشگاه‌های چینی در مقایسه با آمریکا محدودیتی ندارد
رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی‌شریف با تاکید بر اینکه در آینده برای اینکه بتوانیم هوشمندسازی را در ابعاد مختلف در هر حوزه‌ای مانند پزشکی داشته باشیم، تجمیع علوم مهندسی و انسانی در همه حوزه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود، گفت: «موضوع دیگر هم نقش مکان در پیشرفت‌های آینده است؛ یعنی تصور کنید می‌خواهید به بهترین شرکت مهندسی دنیا مانند مایکروسافت یا به بهترین دانشگاه دنیا مانند MIT بروید، در حال حاضر لازمه آن مهاجرت است، اما با توجه به تغییراتی که دنیا بعد از همه‌گیری کرونا پیدا کرد، در آینده دیگر این مساله چندان اهمیت ندارد. به‌عبارت‌دیگر امروز جایگاه مکان در رسیدن به اهداف دستخوش تغییر شده، به‌طوری‌که می‌توان در جزیره کیش بود اما از MIT مدرک گرفت.»
او ساختار نوین جهانی را موضوع مهم دیگر آینده دنیا دانست و گفت: «اگر به ۲۰ سال پیش برگردیم، می‌بینیم که کشوری به اسم چین امروزی وجود نداشته و اصلا اینکه چین و آمریکا بخواهند به مقابله یکدیگر بپردازند، قابل‌تصور نبود، اما امروز می‌بینیم که ساختار جهان تغییر کرده است، تا جایی که بودجه دانشگاه‌های چینی محدودیتی ندارد اما در آمریکا دانشگاه‌ها با محدودیت بودجه‌ای روبه‌رو هستند، یعنی در عمل ساختار نوین جهانی در آینده نقش بسزایی را خواهد داشت.»
دنیای آینده برای دانشجویان دنیای پرچالشی خواهد بود
خلج با تاکید بر اینکه امروز در دانشگاه صنعتی شریف بسیاری از حوزه‌های میان‌رشته‌ای فعال شده‌اند، گفت: «حوزه‌هایی مانند کوانتوم، ربوتیک و ماشین‌های هوشمند، آب و محیط‌زیست، علوم داده و… ازجمله حوزه‌های میان‌رشته‌ای این دانشگاه به شمار می‌روند؛ همچنین اخیرا در دانشگاه هم پژوهشکده علوم و فناوری‌های همگرا را راه‌اندازی کردیم که شامل فناوری‌های نانو، فناوری‌های زیستی، علوم‌شناختی و نورساینس، علوم و فناوری‌های کوانتوم و سیستم‌های اطلاعات و علم داده می‌شود که قطعا ترکیب آنها با حوزه‌های دیگر ازجمله پزشکی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.»
رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی‌شریف گفت: «برای اینکه بتوانیم در حوزه فنی و تخصصی جایگاه خوبی را داشته باشیم، مهم‌ترین عامل علاقه افراد به این حوزه است. متاسفانه موارد زیادی را داریم که علاقه‌شان در پزشکی بوده اما به مهندسی آمده‌اند یا برعکس و اکثر این موارد هم درنهایت خیلی رضایتی از زندگی و کارشان ندارند. نکته دیگر تفاوت دیدگاه‌ها نسبت به رشته‌های مختلف است، یعنی اینکه فردی تصور کند رشته انتخابی‌اش بهترین رشته است و دیگر نیازی به تعامل با دیگر رشته‌ها ندارد، دچار یک نگاه خطرناکی شده است؛ چراکه در آینده بعید است که در پروژه‌ای حضور داشته باشید که همه افراد از یک‌رشته باشند. دنیای آینده، دنیای پرچالش‌تر و پرماجراتر برای دانشجویان خواهد بود و باید خودشان را برای این دنیا آماده کنند.»
منبع:فرهیختگان
