نیمی از جامعه امروز کشور را زنان تشکیل می‌دهند. پتانسیلی که برای تعالی کشور پابهپای مردان قدم برداشته‌اند. اما وجود برخی نگاه‌ها و فرهنگ‌ها از یک طرف و از سوی دیگر چالش‌های فقدان قانون یا عدم اجرای قانون موجب شده تا همه این ظرفیت در جهت رشد به‌کار گرفته نشود. هرچند با تصویب قوانینی همچون قانون جوانی جمعیت، برخی از این چالش‌ها مورد توجه قرار گرفته اما عدم اجرای کامل آن موجب شده تا بخشی از این موارد کماکان حل‌نشده باقی بماند. یکی از این چالش‌ها نبود مهدکودک در داخل دانشگاه یا در نزدیکی دانشگاه‌ها برای اعضای هیات‌علمی و دانشجویان است. امکانی که به مادر اجازه می‌دهد تا یک‌ساعت‌و‌نیم زمان کلاس را بدون اضطراب‌های معمول مادرانه سپری کند و به‌راحتی به فرزند خود سربزند. دورکاری مادران نیز یکی دیگر از مشکلات عمده مادرانی است که فرزندان زیر ۷ سال دارند. این امر با آنکه در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب تاریخ ۲۴ مهر سال ۱۴۰۰ تصویب شده، متاسفانه به بهانه افت کارکرد هنوز اجرا نشده است؛ هرچند به نظر می‌رسد که برای تغییر شرایط بانوان فرهیخته جامعه باید در ابتدا یک تغییر اساسی در فرهنگ دانشگاهی ایجاد کرد. فخرالسادات نصیری، مشاور وزیر علوم در امور زنان و فاطمه یزدیان، رئیس مرکز امور بانوان و خانواده دانشگاه تهران نحوه اجرای این قانون و دیگر چالش‌های حوزه زنان را مورد بررسی قرار دادند که در ادامه می‌خوانید.
مشاور وزیر علوم در امور زنان:
نبود بودجه عامل اصلی عدم اجرای قانون جوانی جمعیت است
فخرالسادات نصیری مشاور وزیر علوم در امور زنان درخصوص نحوه اجرای قوانین جوانی جمعیت در دانشگاه‌ها توضیح داد: «یک موضوعی به نام وضعیت‌سنجی و بخش دیگری نیازسنجی وجود دارد. گاهی باید مشکلات را گلایه‌وار بیان کرد و در برخی از مواقع باید واقعیت‌ها را دید و نباید آن را کتمان کرد. وضعیت شرایط موجود نشانگر عدم رضایت و تحقق اسناد بالادستی است. متاسفانه برای شرایط و بسترسازی این قوانین جایی در بودجه سال گذشته در نظر گرفته نشده بود. چون همه مشکلات نیز برای بودجه است؛ بنابراین سعی می‌کنند این امر را از اولویت خارج کنند. به عقیده من به علت نبود تسهیلات مالی و مشکلاتی که این موضوع به دنبال خود دارد؛ این قوانین اجرایی نشده است. تلاش معاون توسعه و پشتیبان مالی و مقام مالی وزارتخانه امروز وجود دارد و امید است سهم لازم برای تحقق اهداف قوانین در بودجه لحاظ شود.»
نصیری ادامه داد: «اینها در تدوین قوانین اهداف بلندمدت در نظر گرفته می‌شود اما برای اجرای آن باید اهداف کوتاه‌مدت را در نظر گرفت که وابسته به بودجه هستند و تلاش، درایت و شجاعت مدیران را طلب می‌کند تا حق خود را بگیرند. اگر این امر محقق شود، حداقل می‌توان برنامه سال بعد را براساس این قوانین اجرا کرد. می‌توان براساس بودجه سالانه اهداف میان‌مدت را در نظر گرفت و برای آنها برنامه‌ریزی کرد.»
مشاور وزیر علوم در امور زنان برای بیان یکی از دلایل عدم اجرای قوانین، توضیح داد: «یکی از موارد مربوط به قانون جوانی جمعیت حمایت از بانوان در زمان شیردهی نوزادان از کارمندان، اساتید و دانشجویان است. این قانون خیلی جذاب و شیرین است ولی برای اجرای همین قانون بزرگ‌ترین مشکل بند آخر قانون است. در این بند ذکر شده با صلاحدید مدیران؛ که همین امر دست مسئولان را در دانشگاه می‌بندد و زمانی که جویای چرایی عدم اجرای قانون می‌شویم، در پاسخ می‌گویند به علت آنکه سهم مادرانی که فرزند زیر ۷ سال دارند امروز در بین کارمندان و استادان دانشگاه زیاد است. اگر قرار باشد این افراد نصف هفته را نیایند کیفیت کار افت می‌کند.»
او درباره اقداماتی که برای بودجه‌ریزی سال بعد انجام شده، عنوان کرد: «مسئولان وزراتخانه با رفت‌وآمدهای مکرر به سازمان برنامه‌و‌بودجه در تلاش هستند تا برای سال بعد در شاخص‌های اساسی بخشی را برای اجرای این قانون در نظر بگیرند و قدم‌های بهتری برداشته شود. نبود بودجه عامل مهمی در عدم اجرای این نوع قوانین می‌شود. برای مثال در بخشی مانند آموزش ۷۰ درصد خانم‌ها فرزندان زیر ۷ سال دارند و این افراد باید از دورکاری استفاده کنند. اما این خلا را چگونه باید حل کرد؟ برای نمونه باید با یک نیروی شرکتی قرارداد چند ماه بسته که این امر خود نیازمند بودجه است.»
نصیری درباره اقداماتی که برای فرهنگ‌سازی در راستای جوانی جمعیت و فرزندآوری در محیط دانشگاه‌ها انجام شده، اظهار کرد: «تاکنون ۳ جلسه با معاونت فرهنگی داشتیم؛ در این جلسات تمهیدات لازم برای دانشجویان ارشد و دکتری که پایان‌نامه دارند در نظر گرفته شد. طبق تبصره‌هایی که در قانون جوانی جمعیت است بخشنامه ابلاغ شده و همه موظف هستند که این بخشنامه را رعایت کنند. یک بخش از این بخشنامه درخصوص استفاده از منازل مسکونی متاهلی یا نادیده گرفتن دو یا سه ترم بدون احتساب سنوات است. تا آنجا که من در ارتباط هستم بسیاری از دانشگاه‌ها و همکاران فهمیم من این موارد را رعایت می‌کنند.» او ادامه داد: «اگر استثنائاتی هم وجود دارد به فرهنگ و خرده‌فرهنگ‌های حاکم برمی‌گردد که بر نگرش افراد و القائات درونی هر فردی تاثیرگذار است. همان‌طور که می‌دانید با برگزاری چند کارگاه، گفت‌وگو و هم‌اندیشی و ابلاغ کردن‌ها قابل تغییر نیست بلکه نیازمند زمان هستیم. شاید طول عمر زیادی از ابلاغیه قانون جوانی جمعیت نگذشته است و باید امیدوارانه به آن نگاه کرد و من مطمئن هستم که با شور و هیجان و تلاشی که از تیم جناب دکتر زلفی‌گل می‌بینیم این اتفاق خواهد افتاد.»
او درخصوص نقش مشاورین حوزه زنان روسای دانشگاه‌ها گفت: «هفته گذشته اجلاس روسای دانشگاه‌ها برگزار شد. در آنجا قول گرفتیم که این موارد رعایت شود. درخصوص تمام این موارد آیین‌نامه وجود دارد اما همان‌طور که گفتم رعایت این آیین‌نامه در دانشگاه به دانشگاه متفاوت است. یکی از دانشگاه‌ها مثل دانشگاه مشهد صفر تا صد این آیین‌نامه را رعایت می‌کند. به‌طور مثال «مشاور» جایگاه رسمی و سازمانی ندارد و به‌عنوان سمت به آن نگاه نمی‌شود ولی آیین‌نامه ابلاغی و وزارتی دادیم مبتنی‌بر اینکه مشاور باید کسر واحد سه واحدی و حق مسئولیت و مدیریت داشته باشد و عضو شوراهای مهم دانشگاه مثل هیات‌رئیسه و مثل شورای دانشگاه باشد. متناسب با جذب خانم باید در همان جلسات شورای جذب حضور داشته باشد. همان‌طور که می‌بینیم برای برخی از دانشگاه‌ها مثل دانشگاه تهران، دانشگاه مشهد و بوعلی‌سینای همدان این اتفاق می‌افتد.»
نصیری اظهار کرد: «۶۰ درصد از مشاوران ممکن است از این ابلاغیه‌ها و آیین‌نامه‌ها اطلاع نداشته باشند در‌حالی‌که فضا ایجاد شده است. بنابراین درصدی از مشکلات به علت ناآگاهی است که ممکن است از این ابلاغیه‌ها و آیین‌نامه‌ها اطلاعی نداشته باشند. یک‌سری نگرش و دید ضعیف نیز نسبت به این موضوع وجود دارد که یک نوع سد معبر محسوب می‌شود. البته یک‌سری‌ها نیز آیین‌نامه را اجرا می‌کنند و نمی‌توان از کسانی که این آیین‌نامه را اجرا می‌کنند قدرشناسی نکرده و آنها را نادیده گرفت.»
او تصریح کرد: «در اجلاسیه هفته پیش از تمام روسای دانشگاه‌ها قول گرفتم تا نامه اخیر وزیر مبتنی‌بر اجرای تمام آیین‌نامه‌ها، مقررات و ضوابطی که در ارتباط با مشاور امور زنان و خانواده روسای دانشگاه‌ها است رعایت شود. نگرش و بینش به صورت سریع تغییر‌پذیر نیست بلکه زمان‌بر است. دکتر خزغلی نیز تلاش می‌کنند که یک جایگاه رسمی برای مشاوره امور زنان و خانواده ایجاد شود که البته یک ایده بوده و نیازمند بررسی و چکش‌کاری است. معتقدم درصورت شکل‌گیری این جایگاه مشکلات بیشتری حل خواهد شد.»
او ادامه داد: «اما در حالت عادی و در شرایط فعلی با توجه به اینکه ۹ سال در این حوزه فعالیت کرده‌ام احساس رضایت نسبت به ۵ یا ۸ سال پیش دارم و امیدوارم در آینده و در همین بازه زمانی نیز کیفیت بهتر از اکنون باشد.»
نصیری با اشاره به برنامه‌های پیش‌روی حوزه زنان در وزارت علوم گفت: «مهم‌ترین چیزی که در دستور کار است و در ابلاغیه اخیر نیز ارسال کردیم بحث ۳۰ درصد مدیریتی و موضوع سقف شیشه‌ای است که یک نظریه است و همان بهانه‌ای می‌شود که زنان نتوانند از نظر مدیریتی ارتقا پیدا کنند. موانع نامرئی که دیده نمی‌شود مانع پیشرفت شغلی زنان می‌شود. در قوانین قبلی نیز دیده بودم سهم ۳۰ درصدی کم است ولی الان چیزی که دغدغه بنده است در ابتدا رفع تبعیض شغلی است.»
او تاکید کرد: «تجربه زیستی من این را می‌گوید که تبعیض باید برطرف شود. در استخدام خانم‌های هیات‌علمی و کارمندان زن یا در ارتقای شغلی حتی بسیاری از خانم‌ها از دانشگاه‌های مختلف مراجعه می‌کنند می‌بینیم با اینکه قانون یکسان است اما درخصوص دادن پاداش و نوع تشویقی‌ها و میزان درآمدی آنها بین جنس مرد و زن تفاوت وجود دارد. رفع تبعیض شغلی را مد نظر داریم و از وزیر نیز درخواست کردم که هر بار اجلاسی وجود دارد بتوانیم یک چالش را وسط کشیده و برای آن راهکار پیدا کرده و مطابق آن چالش ابلاغیه‌ای از سوی ایشان ارسال شود.»
او گفت: «بحث دیگر اینکه باید موانع نامرئی که با عنوان سقف شیشه‌ای مطرح است از سرراه ارتقای شغلی همکاران برداشته شود. امیدوارم ناآرامی‌ها کاملا برطرف شده و فکرها به سمت قوانین موجود متمرکز شود. به‌طور مثال دو ماه قبل همه اولویت‌ها را کنار گذاشته و متمرکز شدیم بر اولویتی که به‌صورت ناخواسته و پیش‌بینی‌نشده اتفاق افتاد اما الان باید فکرها متمرکز شود بر اسنادی که وضعیت مطلوب را به ما نشان می‌دهد و به سمت این حرکت کنیم.»
رئیس مرکز امور بانوان و خانواده دانشگاه تهران عنوان کرد
پایه مادرانه؛ طرحی برای جبران علمی بانوان
فاطمه یزدیان، رئیس مرکز امور بانوان و خانواده دانشگاه تهران درخصوص اقدامات این مرکز در راستای بهبود فضا و شرایط دانشگاه برای بانوان اظهار کرد: «درحال‌حاضر نهادهای مختلفی در کشور برای بهبود شرایط کاری بانوان تلاش دارند و گزارش عملکرد می‌گیرند. هرماه جلسات مستمری در استانداری با حضور روسای دانشگاه‌ها، وزارت آموزش‌وپرورش و حوزه‌ها برای بهبود شرایط و قوانین برگزار و پیشنهادهای صاحب‌نظران را دریافت می‌کند. مشاوران دانشگاه تهران نیز در این زمینه پیشنهادهایی را در سیاست جوانی جمعیت و حفظ شرایط مطلوب زنان داده‌اند.» او با بیان اینکه مشاوران دانشگاه‌ها پیشنهاد طرح «پایه مادرانه» را داده در توضیح این طرح عنوان کرد: «براساس این طرح کلاس‌های درس استادان باردار که شرایط مناسبی برای حضور فیزیکی در کلاس درس را ندارند با مجوز به‌صورت مجازی برگزار شود. از دیگر طرح‌های پیشنهادی می‌توان به طرح با عنوان پایه مادرانه اشاره کرد. پایه مادرانه عنوان طرحی است که در آن خانم می‌تواند برای مادر شدن امتیاز داشته باشد، برای مثال مانند آقایان که دوسال خدمت سربازی می‌روند؛ بعد از جذب به عنوان هیات‌علمی با پایه ۳ فعالیت خود را شروع می‌کنند که این شرایط برای آغاز فعالیت یک‌خانم به‌عنوان عضوی از هیات‌علمی به‌صورت پایه ۱ در نظر گرفته می‌شود. متاسفانه این طرح به‌علت آنکه هنوز نیاز به چکش‌کاری دارد و ابلاغ نشده؛ اجرا نیز نمی‌شود.» یزدیان با بیان اینکه امکان تغییر عنوان پایه مادرانه وجود دارد، ادامه داد: «کارمندان دانشگاه نیز می‌توانند از این طرح برای ارتقای شغلی استفاده کند. این طرح باید توسط وزارت علوم ابلاغ و پس از آن نیز هیات‌امنای هر دانشگاه آن را به مرکز امور بانوان و خانواده برای پیاده‌سازی ارجاع دهد. با اجرای این طرح چهارسال عقب افتادن یک‌خانم به‌علت فرزندآوری به‌نحوی جبران می‌شود و به‌صورت عملی برای وی آرامش فکری بیشتری ایجاد می‌شود.»
رئیس مرکز امور بانوان و خانواده دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه جایگاه زنان نباید در این قوانین از بین برود، گفت: «نباید این تصور در افکار عمومی ایجاد شود که جامعه زنان دانشگاهی متشکل از اعضای هیات‌علمی و کارمندان زن با این کار از تلاش و کوشش دست برمی‌دارند، چون زمزمه‌هایی از نشان ضعف خانم‌ها در اجرای این طرح از برخی جاها بیان می‌شود؛ نیاز است این امر به‌درستی تفکیک و اجرایی شود.»
او درباره چرایی ایجاد این نگاه در بین برخی افراد بیان کرد: «در زمان شیوع کرونا قانون دورکاری اجرایی شد که برای زمان خودش بسیار قانون درست و بجایی بود. بعد از ایام پاندمی بیش از ۵۰ درصد بانوان اصرار به ادامه دورکاری برای دوروز در هفته به‌علت داشتن فرزند زیر پنج‌سال داشتند. این قانون وجود دارد و اجرای آن باید با اجازه رئیس واحد انجام شود و اگر با آن موافقت نشود، اجرا نخواهد شد.»
آغاز فعالیت مهدکودک دانشگاه تهران از مهر سال آینده
عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران درخصوص اقداماتی که در این دوره زمانی برای مادران انجام شده، اظهار کرد: «سیستم اداری انتظار دارد که زن پابهپای مرد جلو بیاید، بنابراین ما باید شرایط را برای بانوان تسهیل کنیم. دورکاری بیشترین تلاشی است که پیگیر اجرای آن هستیم. دورکاری زنان با شرایط خاص درحال‌حاضر انجام می‌شود اما باید مادرانی که فرزند مقاطع اول ابتدایی نیز دارند یک‌روز در هفته دورکار باشند، برای اجرای این طرح باید مسئول واحد نیز رضایت خود را اعلام و اجازه اجرای آن را صادر کند.» یزدیان درباره چگونگی اجرای طرح تاسیس مهدکودک در دانشگاه تهران عنوان کرد: «با آنکه در دهه ۸۰ شمسی مهدکودک در بسیاری از مدارس و دانشگاه اجرا شده بود، اما این فضا در سال‌های گذشته جمع شد. خوشبختانه دوباره این طرح نیز درحال اجراست و استارت تاسیس مهدکودک در دانشگاه تهران زده شده است. مهرماه، مهدکودک دانشگاه تهران با همت یک خیر و تامین هزینه‌های مالی آن فعالیت خودش را آغاز می‌کند.» رئیس مرکز امور بانوان و خانواده دانشگاه تهران درباره اقداماتی که برای دانشجویان مادر این دانشگاه انجام شده، گفت: «استفاده از فضای مهدکودک برای دانشجویان مادری که شرایط لازم برای استفاده از این فضا را دارند، در دانشگاه تهران مهیا شده است. دانشگاه در حد بضاعت تلاش برای تسهیل شرایط مادران دانشجو را نیز اعمال کرده که یکی از این طرح‌ها خوابگاه‌های متاهلی نزدیک دانشگاه است.»
او با بیان اینکه از پیشنهادهای شورای صنفی کارمندان و دانشجویان استقبال می‌کند، تاکید کرد: «مرکز بانوان و خانواده در دانشگاه قانونگذار نیست و تنها می‌تواند برخی قوانین را به‌نفع بانوان بشکند و نرم کند، برای مثال اگر رئیس واحدی در اجرای طرحی مخالفت دارد، با صحبت کردن بسیاری از موارد را در اجرای قوانین لحاظ کند که این امر به‌دفعات اتفاق افتاده است.» عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در زمینه فرهنگ‌سازی احترام به شرایط خاص بانوان در نقش مادری بیان کرد: «با توجه به پیری جمعیت افرادی که در دهه ۴۰ زندگی هستند، نیاز به فرزندآوری را به‌راحتی درک می‌کنند. برای این افراد هیچ فرهنگ‌سازی نیاز نیست و خود فرد به این امر آگاه است. اما برای سنین پایین‌تر مرکز زنان دانشگاه تهران در یک‌سال گذشته با برگزاری راهکارهای جوانی جمعیت این مساله را واکاوی کرده و تلاش برای باز کردن دیدگاه‌ها داشته است. سعی شده به چرایی جوانی جمعیت در کشور به‌صورت علمی در این سلسله‌نشست‌ها پاسخ داده شود.»
منبع:فرهیختگان
